Cancellen, het boycotten of uitsluiten van een persoon of organisatie, zien we ook in Nederland de laatste tijd vaker terug. Dit raakt jongeren, die sowieso vaak een wat extremere mening zijn toegedaan in de zoektocht naar hun eigen identiteit.
Het kwam overwaaien uit de VS: cancellen, het boycotten of uitsluiten van een persoon of organisatie vanwege ongewenste gedragingen of uitingen. Rapper Lil Wayne noemde de term in 2010 in een song en het begrip kwam vooral op rond 2017 toen de #MeToo-beweging rekenschap begon te eisen van figuren als Bill Cosby en Harvey Weinstein. We kennen inmiddels ook Nederlandse voorbeelden: adverteerders die zich terugtrokken na een uitspraak van Johan Derksen in Voetbal International en experts die niet wilden meedoen aan een antiracismedebat omdat ze Jort Kelder ongeschikt vonden als gespreksleider. De VPRO zei onlangs vlogger Ismail Ilgun af die een tv-programma zou presenteren over online shaming, na berichten over zijn online gedrag. En dan is er de veelbelichte affaire rond Bilal Wahib, die een minderjarige fan geld bood voor het tonen van zijn geslachtsdeel, wiens carrière in duigen viel. Cancellen kan ook gaan om consumenten die bedrijven boycotten. Het overkwam havermelk Oatly na een kapitaalinjectie door Blackstone, een stap die veel van hun woke klanten niet waardeerden.
Bubbel met gelijkgestemden
Ergens kun je zeggen: wat goed dat mensen morele discussies voeren over wat ze goed en fout vinden. Zouden de oude filosofen glimlachend toekijken? Alleen, doordat mensen zich tegenwoordig online in toenemende mate in een bubbel met gelijkgestemden bevinden en de algoritmes hen posts en aanbevelingen aandragen die hen bevestigen in hun gelijk, ontbreekt het in discussies vaak juist aan meerdere perspectieven en echte dialoog.
Dat zie je in de jongerenwereld verhevigd terug. Jongeren zijn bezig hun identiteit te ontwikkelen, bestaande uit een set waarden, ideeën en overtuigingen die weerspiegelen hoe ze in het leven staan. In die ontdekkingstocht naar zichzelf, zoeken ze vaak wat meer de extremen op. Dit zagen we bij deze en bij eerdere verkiezingen: jongeren stemmen minder op traditionele middenpartijen, terwijl extremere partijen links en rechts van het spectrum relatief hoog scoren. Hierdoor maken jongeren heel concreet mee dat leeftijdgenoten om hen heen – in de klas, bij de sportclub of je bijbaantje – andere meningen zijn toegedaan.
NOS Stories vroeg op Instagram naar negatieve ervaringen vanwege politieke voorkeur. 6.000 jongeren tussen de 13 en 19 jaar reageerden. Maar liefst 1 op de 6 jongeren had negatieve ervaringen opgedaan. Variërend van uitgescholden worden als ‘linkse trut’ of ‘racist’ op sociale media, aangevallen worden door de hele klas inclusief leraar, of ruzie thuis. Het zijn minder de klassieke economische en meer de culturele thema’s die jongeren in beweging brengen: racisme, homofobie, klimaat, immigratie, coronamaatregelen. Verschil in mening leidt er volgens de rondvraag van NOS Stories regelmatig toe dat jongeren niet meer met elkaar praten, haatreacties plaatsen en vriendschappen beëindigen. Cancelcultuur wordt dan een vorm van sociaal straffen: jij hebt iets fout gedaan, dus daar straf ik je voor. Voor de ander is het heel moeilijk zich hieraan te ontworstelen.
Niet zo zwart-wit
Als iemand de wet overtreedt, is de situatie helder en zijn rechters en advocaten aan zet. Maar vaak is de situatie niet zo zwart-wit. Wat goed of fout is, moet je leren zelf te bepalen. Vrijheid van meningsuiting is daarbij belangrijk, en de wil om te luisteren naar en leren van anderen.
Online is er volop ruimte voor experiment en ontplooiing en het vinden van gelijkgestemden. Daardoor kunnen minderheden en gemarginaliseerde groepen zich juist verenigen en uiten, wat leidde tot bewegingen als #BlackLivesMatter en #MeToo. Veel gedrag dat vroeger onbesproken bleef, wordt nu publiek. Tegelijk heeft polarisatie de gevoeligheid op identiteitsbepalende thema’s sterk doen toenemen.
In dagblad Trouw geeft filosofe Jenny Janssens aan dat het voor mensen vaak moeilijk is om zich te ‘ontcancellen’, terwijl het belangrijk is dat mensen zich bij kleinere misstappen kunnen herpakken. Janssens noemt zangeres Famke Louise als een positief voorbeeld. Na haar uitspraken rondom corona en #ikdoenietmeermee kwam Famke tot inkeer over het coronabeleid en vroeg ze haar volgers: ‘Ik hoop dat jullie de ruimte geven om te groeien.’ Die ruimte kreeg Famke. Juist voor jongeren is het belangrijk dat ze zien hoe je tot nieuwe inzichten kunt komen en in gesprek blijven, hoe je jezelf kunt educaten. Media en merken kunnen jongeren voorleven hoe om te gaan met controversiële thema’s en te leren uit dialoog.
